Bệnh sởi – căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm từng được kiểm soát tốt – hiện đang có dấu hiệu tái bùng phát, gây nhiều lo ngại cho cộng đồng, đặc biệt là các bậc phụ huynh có con nhỏ. Với tốc độ lây lan nhanh và nguy cơ biến chứng nghiêm trọng, sởi không chỉ ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe trẻ em mà còn khiến gia đình rơi vào trạng thái căng thẳng, lo lắng.
Vậy làm thế nào để nhận biết sớm bệnh sởi ở trẻ? Những biện pháp phòng tránh nào thực sự hiệu quả? Và chăm sóc trẻ mắc sởi đúng cách ra sao? Và cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ thế nào? Hãy cùng Hàng hóa Hàn Quốc tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây để bảo vệ bé yêu khỏi “cơn ác mộng” mang tên sởi.
1. Tổng quan về bệnh sởi ở trẻ em
Sởi chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ dưới 5 tuổi và những người chưa được tiêm phòng đầy đủ
Sởi chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ dưới 5 tuổi và những người chưa được tiêm phòng đầy đủ. Bệnh do virus sởi (thuộc họ Paramyxoviridae) gây ra – một loại virus có khả năng lây lan cực nhanh và dễ dàng tạo thành dịch nếu không kiểm soát kịp thời. Virus sởi có thể tồn tại tới 2 giờ ngoài môi trường và xâm nhập vào cơ thể qua niêm mạc đường hô hấp.
Trẻ có thể nhiễm sởi khi hít phải các giọt bắn chứa virus từ người bệnh (qua ho, hắt hơi, nói chuyện), hoặc tiếp xúc với bề mặt nhiễm virus rồi đưa tay lên mắt, mũi, miệng. Nếu trẻ chưa tiêm vaccine đầy đủ, nguy cơ mắc bệnh khi tiếp xúc với nguồn lây lên đến hơn 90%. Tại Việt Nam, bệnh sởi có thể bùng phát quanh năm, đặc biệt cao điểm vào mùa Đông – Xuân với chu kỳ dịch 4–5 năm/lần.
Theo thống kê, chỉ tính đến ngày 30/8/2024, cả nước ghi nhận 2.642 ca bệnh sốt phát ban nghi sởi, trong đó có 1.033 ca dương tính. Một số địa phương như Hà Tĩnh, Quảng Nam, Gia Lai, TP.HCM, Đồng Nai, Long An… đã phát đi cảnh báo về nguy cơ dịch sởi bùng phát mạnh, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiêm phòng và phòng ngừa chủ động cần cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ.
Diễn tiến bệnh sởi ở trẻ:
Trẻ sốt cao liên tục và phát ban đỏ từ sau tai, lan ra toàn bộ cơ thể
- Giai đoạn ủ bệnh: 12–14 ngày sau khi nhiễm virus, trẻ thường không có triệu chứng rõ rệt.
- Giai đoạn khởi phát: Trẻ bắt đầu sốt nhẹ, đau họng, ho, chảy nước mũi, đỏ mắt, sưng hạch, biếng ăn và có thể tiêu chảy nhẹ.
- Dấu hiệu đặc trưng: Sau khoảng 2 ngày sốt cao, các hạt Koplik (đốm trắng nhỏ) xuất hiện trong niêm mạc miệng.
- Giai đoạn toàn phát: Trẻ sốt cao liên tục và phát ban đỏ từ sau tai, lan ra toàn bộ cơ thể theo thứ tự nhất định. Khi ban đã phủ kín, trẻ bắt đầu hạ sốt, ban mờ dần và bong vảy.
Tuy nhiên, nếu trẻ vẫn sốt cao sau khi ban bay, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo biến chứng nặng như: viêm phổi, viêm tai giữa, viêm não, viêm thanh quản, loét giác mạc… Những biến chứng này đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ, trẻ suy dinh dưỡng hoặc chưa được tiêm chủng đầy đủ.
Ngoài ra, virus sởi còn có khả năng “xóa trí nhớ miễn dịch” – làm suy giảm từ 20–70% lượng kháng thể vốn có, khiến trẻ dễ mắc lại các bệnh từng nhiễm hoặc từng tiêm phòng.
2. Mức độ nguy hiểm của bệnh sởi
Sởi không chỉ là bệnh cấp tính đơn thuần mà còn gây ra những tổn thương nghiêm trọng
Sởi rất nguy hiểm nên ba mẹ cần biết cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ. Sởi không chỉ là bệnh cấp tính đơn thuần mà còn gây ra những tổn thương nghiêm trọng và kéo dài cho cơ thể:
- Viêm nhiễm thần kinh, viêm não, viêm màng não có thể dẫn đến rối loạn vận động, rối loạn thần kinh, thậm chí mù lòa hoặc tử vong.
- Suy giảm miễn dịch trầm trọng: Một nghiên cứu năm 2019 của nhà di truyền học Stephen Elledge (Đại học Harvard) cho thấy, virus sởi có thể tiêu diệt từ 11% đến 73% lượng kháng thể trong cơ thể người bệnh, khiến hệ miễn dịch bị “xóa sạch” như ở trẻ sơ sinh. Sau khi khỏi bệnh, trẻ trở nên cực kỳ nhạy cảm với mọi loại bệnh truyền nhiễm, kể cả những bệnh đã từng mắc hoặc đã tiêm phòng.
Chính vì vậy, bệnh sởi không chỉ cần được nhận diện và điều trị sớm, mà quan trọng hơn là phải phòng ngừa triệt để bằng cách tiêm vaccine đầy đủ và chăm sóc sức khỏe cho trẻ đúng cách.
3. Nguyên nhân gây bệnh sởi
3.1. Tìm hiểu về virus sởi
Virus gây bệnh sởi có tên khoa học là Polinosa morbillarum, thuộc giống Morbillivirus trong họ Paramyxoviridae. Virus này có hình cầu, đường kính lên tới 250 nm, mang bộ gene ARN sợi đơn, cấu trúc capsid xoắn và lớp vỏ bao ngoài.
Điểm đặc biệt của virus sởi là cấu trúc di truyền rất ổn định, ít biến đổi. Nhờ vậy, khi một người nhiễm sởi và khỏi bệnh, hệ miễn dịch sẽ ghi nhớ và bảo vệ suốt đời khỏi tái nhiễm.
Con người là vật chủ duy nhất của virus sởi. Ngoài cơ thể người, virus tồn tại rất kém: chúng có thể bị bất hoạt chỉ trong vòng 30 phút khi ở môi trường ngoài, và dễ dàng bị tiêu diệt bởi các loại dung dịch sát khuẩn thông thường.
3.2. Sởi lây lan qua đường nào?
Virus sởi chủ yếu lây qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn chứa virus từ nước mũi
Sởi được xem là một trong những bệnh truyền nhiễm dễ lây lan nhất. Virus sởi chủ yếu lây qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn chứa virus từ nước mũi, nước bọt của người bệnh khi họ ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tỷ lệ lây nhiễm của sởi cực kỳ cao: có tới 90% người chưa có miễn dịch với sởi sẽ mắc bệnh nếu tiếp xúc gần với người bệnh. Trung bình, 1 người mắc sởi có thể lây cho từ 12 đến 18 người khác.
Thời gian lây nhiễm của bệnh sởi cũng khá dài: virus có thể lây từ 4 ngày trước khi phát ban và tiếp tục trong vòng 4 ngày sau khi phát ban xuất hiện.
Chỉ khi tỷ lệ miễn dịch cộng đồng đạt trên 95% (thông qua tiêm vaccine hoặc từng mắc bệnh), nguy cơ bùng phát dịch sởi mới có thể được ngăn chặn hiệu quả.
4. Dấu hiệu nhận biết bệnh sởi ở trẻ
Việc phát hiện sớm dấu hiệu bệnh sởi có vai trò cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm. Dưới đây là tiến trình điển hình của bệnh sởi qua từng giai đoạn:
4.1. Giai đoạn ủ bệnh (7–14 ngày)
Sau khi virus xâm nhập vào cơ thể, trẻ sẽ trải qua giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 7 đến 14 ngày. Trong thời gian này, trẻ thường không có biểu hiện rõ ràng nào bên ngoài. Tuy nhiên, virus đã âm thầm nhân lên và chuẩn bị cho giai đoạn bùng phát.
4.2. Giai đoạn khởi phát (2–4 ngày)
Khi virus hoạt động mạnh ho khan, chảy nước mũi, viêm kết mạc
Khi virus hoạt động mạnh, trẻ sẽ xuất hiện những dấu hiệu đầu tiên:
- Sốt cao từ 39°C đến 40°C.
- Ho khan, chảy nước mũi, viêm kết mạc khiến mắt đỏ và chảy nước mắt.
- Xuất hiện các đốm Koplik – những đốm trắng nhỏ trên nền niêm mạc má đỏ – dấu hiệu điển hình, gần như đặc trưng cho bệnh sởi.
4.3. Giai đoạn toàn phát (3–5 ngày)
Bệnh chuyển sang giai đoạn toàn phát với đặc trưng là phát ban:
- Ban đỏ xuất hiện đầu tiên ở vùng sau tai, rồi lan dần xuống mặt, cổ, thân mình, tay chân.
- Các nốt ban có thể liên kết thành mảng lớn, không gây ngứa.
- Trẻ tiếp tục sốt cao, mệt mỏi, biếng ăn rõ rệt.
4.4. Giai đoạn hồi phục
Giai đoạn hồi phục ban đỏ nhạt dần và bong tróc nhẹ
Sau vài ngày, cơ thể trẻ dần bước vào giai đoạn hồi phục:
- Ban đỏ nhạt dần và bong tróc nhẹ.
- Trên da có thể để lại vết thâm tạm thời, cần thời gian để hồi phục hoàn toàn.
- Tình trạng sốt giảm, sức khỏe dần ổn định trở lại.
Lưu ý quan trọng:
- Dấu hiệu xuất hiện đốm Koplik trong miệng là “manh mối vàng” giúp chẩn đoán sớm bệnh sởi.
- Ngay khi trẻ có những dấu hiệu nghi ngờ, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.
- Việc theo dõi sát sao và tuân thủ đúng chỉ định điều trị của bác sĩ là chìa khóa giúp trẻ nhanh chóng hồi phục, hạn chế tối đa các biến chứng nguy hiểm.
5. Bệnh sởi ở trẻ em có lây không?
Trẻ có hệ miễn dịch suy giảm có nguy cơ mắc sởi cao
Câu trả lời là có. Bệnh sởi ở trẻ em là một bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, với khả năng lây lan rất nhanh chóng. Virus sởi cư trú trong dịch nhầy của mũi và cổ họng người bệnh, và có thể phát tán vào không khí khi trẻ nói chuyện, ho, hắt hơi… Từ đó, virus dễ dàng lây từ người này sang người khác.
Không chỉ giới hạn trong phạm vi tiếp xúc trực tiếp, virus sởi còn có thể tồn tại trong không khí hoặc bám trên bề mặt đồ vật như tay nắm cửa, bàn ghế… trong vòng 2 giờ. Nếu trẻ chạm phải những giọt bắn chứa virus này, sau đó đưa tay lên miệng, mũi hoặc mắt, virus sẽ theo đó xâm nhập vào cơ thể và gây bệnh.
Một số đối tượng trẻ em có nguy cơ mắc sởi cao và bệnh có thể diễn tiến nặng hơn gồm:
- Trẻ có hệ miễn dịch suy giảm (ví dụ: đang điều trị ung thư).
- Trẻ chưa được tiêm vaccine phòng sởi.
- Trẻ dưới 12 tháng tuổi.
- Trẻ có mẹ bị mắc sởi trong thai kỳ.
6. Điều trị bệnh sởi ở trẻ em tại nhà
Hiện nay, bệnh sởi chưa có thuốc đặc trị. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng, chăm sóc dinh dưỡng hợp lý và duy trì vệ sinh cá nhân. Khi chăm sóc trẻ mắc sởi tại nhà, cha mẹ cần lưu ý:
- Hạ sốt cho trẻ: Nếu trẻ sốt trên 38,5°C, nên hỏi ý kiến bác sĩ để sử dụng thuốc hạ sốt phù hợp, tuyệt đối tuân thủ liều lượng và hướng dẫn dùng thuốc.
- Hạn chế lây lan: Giữ trẻ cách ly, tránh tiếp xúc với những trẻ khác để ngăn ngừa nguy cơ lây bệnh rộng rãi.
- Vệ sinh thân thể: Tắm rửa sạch sẽ cho trẻ mỗi ngày bằng nước ấm, tránh để trẻ bị lạnh.
- Giữ gìn không gian sống: Dọn dẹp, thông thoáng nơi ở, hạn chế bụi bẩn và tạo môi trường sạch sẽ để hỗ trợ quá trình hồi phục.
- Chế độ dinh dưỡng: Chia nhỏ bữa ăn, lựa chọn thực phẩm dễ tiêu hóa, giàu dinh dưỡng và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.
- Bổ sung vitamin: Tăng cường các loại vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin A – giúp hạn chế các biến chứng liên quan đến mắt như viêm loét giác mạc hay mù lòa.
7. Biến chứng nguy hiểm khi trẻ bị sởi
Viêm phổi là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ em bị sởi
Ở trẻ nhỏ, đặc biệt là những bé có hệ miễn dịch yếu, bệnh sởi có thể nhanh chóng dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách. Các biến chứng thường gặp bao gồm:
- Viêm não: Một biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, với tỷ lệ ước tính 0,1% trong tổng số ca mắc. Trẻ sẽ có các biểu hiện như đau đầu dữ dội, sốt cao, co giật, nôn mửa liên tục, cứng gáy, thậm chí hôn mê.
- Viêm phổi: Là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ em bị sởi, thường do bội nhiễm các vi khuẩn như Haemophilus influenzae type B hoặc tụ cầu.
- Viêm tai giữa: Một biến chứng phổ biến gây đau tai, sốt và ảnh hưởng đến thính giác nếu không điều trị kịp thời.
- Tổn thương giác mạc: Trẻ có thể bị viêm loét giác mạc, dẫn đến nguy cơ giảm thị lực hoặc mù lòa.
- Suy dinh dưỡng: Sởi có thể gây tiêu chảy nặng, nôn ói kéo dài, khiến trẻ nhanh chóng suy kiệt thể trạng.
- Kích hoạt lao tiềm ẩn: Ở những trẻ mang vi khuẩn lao trong trạng thái bất hoạt, nhiễm sởi có thể khiến lao tái phát do hệ miễn dịch bị suy yếu nghiêm trọng.
8. Cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ
Bệnh sởi không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nghiêm trọng ở trẻ nhỏ. Để bảo vệ con yêu, cha mẹ cần nắm rõ các biện pháp phòng tránh dưới đây:
8.1 Tiêm vaccine phòng sởi đúng lịch
Cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ – Tiêm vaccine là biện pháp an toàn và hiệu quả nhất để phòng ngừa bệnh sởi cho trẻ. Bộ Y tế khuyến cáo:
- Mũi 1: Tiêm khi trẻ đủ 9 tháng tuổi (vaccine sởi đơn hoặc vaccine kết hợp Sởi – Quai bị – Rubella – Priorix).
- Mũi 2: Tiêm nhắc lại lúc trẻ 18 tháng tuổi nhằm củng cố và kéo dài khả năng miễn dịch.
- Mũi nhắc lại: Có thể được khuyến nghị trong một số trường hợp đặc biệt, tùy theo tình trạng sức khỏe và nguy cơ của trẻ.
Hiện nay, hệ thống VNVC có cung cấp vaccine Sởi đơn MVVac (sản xuất tại Việt Nam) và vaccine thế hệ mới Priorix (GSK – Bỉ) với hiệu quả bảo vệ lên đến 98%.
Lưu ý: Nếu trẻ tiêm vaccine trễ hơn khuyến nghị, phụ huynh cần tiêm bù càng sớm càng tốt. Trong trường hợp trẻ đã tiếp xúc với nguồn bệnh, có thể sử dụng globulin miễn dịch để hỗ trợ phòng ngừa.
8.2 Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống
Hướng dẫn trẻ rửa tay thường xuyên bằng xà phòng sát khuẩn
Cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ – Vệ sinh cá nhân là “hàng rào bảo vệ” hằng ngày giúp ngăn ngừa bệnh sởi và nhiều bệnh truyền nhiễm khác:
- Hướng dẫn trẻ rửa tay thường xuyên bằng xà phòng sát khuẩn.
- Đeo khẩu trang khi ra ngoài hoặc đến nơi đông người.
- Vệ sinh mũi, mắt hàng ngày bằng nước muối sinh lý.
- Tránh tiếp xúc với người đang mắc hoặc nghi ngờ mắc sởi.
- Giữ môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng, tránh ẩm thấp – môi trường lý tưởng cho virus phát triển.
8.3 Tăng cường sức đề kháng cho trẻ
Một hệ miễn dịch khỏe mạnh sẽ giúp trẻ chống lại virus hiệu quả hơn:
- Chế độ dinh dưỡng đầy đủ: Bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng chất cần thiết cho sự phát triển toàn diện.
- Tăng cường trái cây, rau xanh: Đây là nguồn vitamin tự nhiên rất tốt cho hệ miễn dịch.
- Uống đủ nước: cách phòng tránh bệnh sởi cho trẻ Giúp cơ thể duy trì sự cân bằng và tăng khả năng chống lại bệnh tật.
Những lưu ý quan trọng cho cha mẹ:
- Tiêm phòng đúng lịch là chìa khóa để bảo vệ trẻ khỏi bệnh sởi.
- Biến việc rửa tay thành thói quen hằng ngày.
- Duy trì lối sống lành mạnh là nền tảng vững chắc cho sức khỏe lâu dài của trẻ.
9. Cách điều trị bệnh sởi tại nhà và khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện
Bệnh sởi khiến trẻ mệt mỏi, khó chịu, nhưng nếu được chăm sóc đúng cách tại nhà, trẻ sẽ nhanh chóng hồi phục. Tuy nhiên, cha mẹ cần nhận biết những dấu hiệu nguy hiểm để kịp thời đưa trẻ đến cơ sở y tế.
9.1. Cách chăm sóc trẻ bị sởi tại nhà
Dùng thuốc hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ nếu trẻ sốt cao trên 38,5°C
Khi trẻ mắc sởi, việc chăm sóc đúng cách tại nhà đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nhẹ triệu chứng và hỗ trợ phục hồi:
- Cách ly trẻ: Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người khác, nhất là trẻ nhỏ và người có hệ miễn dịch yếu, để tránh lây lan virus.
- Hạ sốt đúng cách: Dùng thuốc hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ nếu trẻ sốt cao trên 38,5°C. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc.
- Bổ sung nước và dinh dưỡng: Sốt cao và biếng ăn dễ khiến trẻ mất nước. Cha mẹ cần cho trẻ uống nhiều nước, nước trái cây hoặc dung dịch điện giải, đồng thời duy trì chế độ ăn giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa.
- Vệ sinh cá nhân: Vệ sinh mắt, mũi, miệng cho trẻ nhẹ nhàng mỗi ngày bằng nước muối sinh lý để ngăn ngừa bội nhiễm và giúp trẻ cảm thấy dễ chịu.
9.2. Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?
Trong quá trình chăm sóc tại nhà, nếu trẻ có những dấu hiệu dưới đây, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay để được theo dõi và điều trị kịp thời:
- Sốt cao liên tục không thuyên giảm: Trẻ sốt cao kéo dài và không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
- Khó thở, thở nhanh, tím tái: Đây là những dấu hiệu cảnh báo biến chứng viêm phổi nguy hiểm.
- Co giật, quấy khóc liên tục: Có thể là biểu hiện của biến chứng viêm não, cần can thiệp y tế khẩn cấp.
- Dấu hiệu mất nước: Trẻ có môi khô, mắt trũng sâu, da khô, tiểu ít hoặc không tiểu trong nhiều giờ.
Những lưu ý quan trọng dành cho cha mẹ:
- Chăm sóc trẻ mắc sởi cần sự kiên nhẫn và theo dõi sát sao từng thay đổi nhỏ về sức khỏe.
- Tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ trong suốt quá trình điều trị để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
- Tiêm vaccine đầy đủ và giữ vệ sinh cá nhân, môi trường sống chính là “chìa khóa vàng” để bảo vệ trẻ khỏi bệnh sởi và các biến chứng nguy hiểm.
Bệnh sởi là một hiểm họa tiềm ẩn, đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ, đòi hỏi các bậc phụ huynh phải quan tâm và phòng ngừa đúng cách. Bài viết đã cung cấp đầy đủ thông tin về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết cũng như các phương pháp điều trị và phòng tránh bệnh sởi. Trong đó, tiêm phòng vắc-xin được xem là “chìa khóa vàng” giúp bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ nhiễm bệnh. Cha mẹ hãy luôn theo dõi sát sao sức khỏe của con, trang bị cho mình những kiến thức cần thiết và xây dựng một môi trường sống an toàn, lành mạnh để trẻ phát triển khỏe mạnh và toàn diện.
